Płynoterapia u dzieci

Sprawdź co warto wiedzieć

Terapia płynowa u dzieci ze względu na istniejące różnice w zakresie zarówno samej objętości wody ogólnoustrojowej, jak i jej rozkładu w poszczególnych przestrzeniach w różnych przedziałach wiekowych całej populacji pediatrycznej różni się od terapii jaką stosujemy u pacjentów dorosłych. Ma na nią wpływ wiele czynników m.in. wiek ciążowy, wiek metrykalny, temperatura i wilgotność otoczenia, nieuchwytna utrata wody (tym większa im mniej dojrzały jest noworodek), stopień dojrzałości nerek, szybkość metabolizmu i związany z nią stopień aktywności dziecka, współistniejące schorzenia, aktualny stan nawodnienia oraz przyjmowane leki.
Całkowita objętość wody u najmłodszych dzieci – noworodków i niemowląt stanowi od 75 do 80% masy ciała (u dorosłych 40-60%). Objętość wody zewnątrzkomórkowej od chwili przyjścia dziecka na świat systematycznie maleje i tak u noworodków wynosi 40% masy ciała, u niemowląt 30%, a u dzieci starszych (podobnie jak u dorosłych) 20% masy ciała. Odwrotnie zmienia się objętość wody wewnątrzkomórkowej – powoli rośnie od 35% w okresie noworodkowym, poprzez 40% w okresie niemowlęcym, by osiągnąć 45% masy ciała w późniejszym wieku.

W czasie planowanego znieczulenia

Terapia płynowa ma zastosowanie niemal w każdej sytuacji klinicznej u dziecka.
Najczęściej mamy do czynienia z tak zwaną terapiąpodtrzymującą,
która ukierunkowana jest na zapewnienie małemu pacjentowi jego dziennego
zapotrzebowania na płyny. W pediatrii najczęściej realizowana jest ona
drogą enteralną, a w przypadku braku takiej możliwości, dożylnie.

Inną forma terapii płynowej jest terapia resuscytacyjna
będąca integralną częścią terapii dziecka we wstrząsie.

I wreszcie szczególny rodzaj terapii płynowej, za prowadzenie
której najczęściej odpowiedzialny jest anestezjolog to terapia okołooperacyjna.

Terapia płynowa podtrzymująca od wielu lat (ponad pięćdziesięciu) opiera się na regule opracowanej przez Malcolma Holliday’a i Williama Segara. Zakłada ona, że u dzieci o masie ciała do 10 kg podaje się 100 ml płynów na każdy jej kg w ciągu doby, gdy masa ciała przekracza 10 kg dodaje się 50 ml na każdy kg powyżej tej wartości oraz odpowiednio 20 ml/kg powyżej wartości 20 kg. Stosowanie tej reguły nadal rekomendowane jest zarówno przez WHO, jak i National Institute for Health and Care Excellence in London.

Intensywna resuscytacja płynowa jest kamieniem węgielnym skutecznej terapii sepsy i wstrząsu septycznego u dzieci. Do niedawna przetaczanie dużej objętości płynów w pierwszej godzinie terapii wstrząsu septycznego nie budziło jakichkolwiek wątpliwości.

Nowe wytyczne płynoterapii u dzieci zarówno te ogłoszone w grudniu 2015 r. na stronach internetowych National Institute for Health and Care Excellence in London, jak i te z marca 2016 r. opublikowane przez WHO, zalecają ostrożność w prowadzeniu agresywnej płynoterapii i jednocześnie zwracają uwagę na skład płynów, które w tejże resuscytacji mają być dziecku podane. Zgodnie z ww. wytycznymi dziecku prezentującemu wszystkie trzy kliniczne objawy wstrząsu: zimne kończyny, nieprawidłowy czas powrotu kapilarnego, słabo wypełnione szybkie tętno, należy przetoczyć 10–20 ml/kg krystaloidów izotonicznych przez 30 do 60 min i następnie ocenić stan kliniczny dziecka. Jeżeli nadal utrzymują się objawy wstrząsu należy podać kolejne 10 ml/kg płynu przez 30 min. Wytyczne te dopuszczają możliwość przetoczenia w niektórych sytuacjach klinicznych – głębokiego wstrząsu przetoczenie max 60ml/kg płynów w pierwszej godzinie terapii. Gdy ustąpią objawy wstrząsu podaż płynów powinna być kontynuowana zgodnie z podstawowym na nie zapotrzebowaniem (terapia podtrzymująca). W przypadku pojawienia się jakichkolwiek objawów przewodnienia, niewydolności serca lub zaburzeń neurologicznych podaż płynów należy przerwać.

Płynoterapia okołooperacyjna jest pojęciem obejmującym zarówno płynoterapię wyrównującą tzn. taką, której celem jest uzupełnienie przedoperacyjnego deficytu płynowego, płynoterapię podtrzymującą, płynoterapię wyrównującą śródoperacyjne straty płynowe, wreszcie zaś płynoterapię pooperacyjną.

Obecnie ze względu na liberalizację w przedoperacyjnej podaży doustnej tzw. czystych płynów u dzieci, która dopuszcza pojenie dziecka takimi płynami do 1h przed indukcją znieczulenia u większości operowanych dzieci, nie stwierdza się przedoperacyjnych deficytów płynowych.

Nadal obliczana na podstawie reguły Holliday i Segar’a, którą określa się mianem punktu startowego. Modyfikuje się ją zgodnie z indywidualnym zapotrzebowaniem dziecka na płyn biorąc pod uwagę m.in. takie czynniki jak: gorączka, nadmierne pocenie się, hipermetabolizm np. oparzenie, wady wrodzone sprzyjające utracie wody (np. wytrzewienie), stosowanie inkubatorów otwartych. Śródoperacyjnie należy przetaczać dzieciom płyny o osmolarności i zawartości sodu zbliżonej do wartości fizjologicznych (tak by uniknąć hiponatremii), zawierające od 1 do 2,5% glukozy (by uniknąć hipoglikemii, lipolizy lub hiperglikemii) oraz wzbogacone o aniony będące prekursorami bikarbonatu. Takie stanowisko reprezentuje Europejskie Towarzystwo Anestezjologów Dziecięcych – ESPA (European Society for Peaediatric Anaesthesiology), a także Sekcja Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dziecięcej PTAiIT.

Śródoperacyjne przetaczanie płynów hipotonicznych zwiększa istotnie ryzyko hiponatremii, a zatem i obrzęku mózgu i może być przyczyną nadmiernej senności, bólu głowy, nudności i wymiotów pooperacyjnych (PONV – Post-Operation Nausea Vomiting). Z kolei hiperglikemia może prowadzić do wzmożenia diurezy osmotycznej, odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych, a także wzrostu ryzyka niedotlenieniowo-niedokrwiennego uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego.

W okresie pooperacyjnym dochodzi do wzmożonego wydzielania hormonu antydiuretycznego i tym samym braku eliminacji nadmiaru wolnej wody. Z tego też wynika spadek o połowę podstawowego zapotrzebowania na płyny u dzieci. Konsekwencją więc tego zjawiska będzie konieczność zredukowania o połowę objętości kalkulowanych płynów w oparciu o regułę Holliday’a i Segar’a.

Liczą się detale

Coraz głośniej i częściej podkreśla się znaczenie składu i osmolarności przetaczanych pacjentom płynów. Zwraca się uwagę na fakt, iż płyn infuzyjny jest lekiem i od jego składu zależy osiągnięty lub też nie rezultat terapeutyczny, a terapia płynowa wymaga takiej samej uwagi i ostrożności, jak podaż jakichkolwiek innych potencjalnie letalnych leków.

Przetaczanie płynów infuzyjnych w dużej objętości, jak ma to miejsce w terapii wstrząsu septycznego, niesie ze sobą ryzyko ogromnych zmian w stężeniu poszczególnych składowych osocza, wynikających przede wszystkim z rozcieńczenia. Ryzyko to tym będzie większe, im bardziej skład przetaczanego płynu będzie się różnił od składu osocza.
płynoterapia
płynoterapia
Taki płyn będzie zasługiwał na miano tzw. normalnego, czy inaczej fizjologicznego roztworu. Innym określeniem, najpełniej chyba oddającym ideę jego składu, jest roztwór zbilansowany (zrównoważony). Przetaczanie takiego roztworu powinno minimalizować ryzyko poprzetoczeniowych, jatrogennych powikłań, z wyjątkiem, rzecz jasna, możliwości przeładowania płynami.

Wydaje się logiczne, iż roztwory krystaloidów, po jakie będzie sięgał klinicysta, powinny być płynami odpowiadającymi swym składem co do zawartości podstawowych elektrolitów, takich jak: Na, K, Ca, Mg i Cl ich stężeniu w osoczu. Osmolalność, czy też osmolarność płynów powinna odpowiadać osmolarności osocza. Powinny też zawierać odpowiednią do utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej ilość wodorowęglanów lub metabolizowalnych do tychże anionów.

Niestety też występują, zapoznaj się z nimi

icon-accordion

Czym grozi przetaczanie płynów ze zwiększoną zawartością jonów Cl? Przede wszystkim hiperchloremią, która prowadzi do wazokonstrykcji naczyń nerkowych,a tym samym spadku diurezy. Prawdopodobnie jest ona wiodącą przyczyną przedłużającego się przewodnienia organizmu i przyboru masy ciała utrzymującego się nieraz kilka dni.

Podniesienie stężenia Cl do 115 mmol/l prowadzi do zwiększenia oporu naczyń nerkowych nawet o 35% i spadku szybkości przesączania kłębkowego (GFR) o 20%, a także spadku ciśnienia będącego wynikiem spadku aktywności reniny w osoczu. Kolejnym niekorzystnym wynikiem przetaczania dużych objętości 0,9%NaCl jest kwasica z rozcieńczenia.

Powstaje ona wtedy, gdy przetoczymy pacjentowi roztwór, w którym tzw. liczba SID (Strong Ion Difference), tzn. różnica zawartości silnych jonów jest niższa od 40. Taka bowiem jest wartość SID w osoczu. Oblicza się ją odejmując od wartości sumy wszystkich silnych kationów zawartych w roztworze-osoczu sumę silnych anionów. W przypadku 0,9%NaCl SID jest równy 0. Przetoczenie dużej objętości roztworu o wartości SID 0 obniża pH osocza zgodnie z równaniem Stewarta.
icon-accordion

Przetoczenie dużej objętości płynu hipotonicznego w gwałtowny sposób obniża osmolalność osocza, co pociąga za sobą przenikanie (zgodnie z gradientem stężeń) wolnej wody do przestrzeni pozanaczyniowej, głównie do przestrzeni wewnątrzkomórkowej wszystkich narządów. Najpoważniejsze konsekwencje tych przesunięć płynowych dotyczą ośrodkowego układu nerwowego. Sztywna przestrzeń wewnątrzczaszkowa zawiera trzy niepoddające się naciskowi kompartymenty. Dwa z nich: płyn mózgowo-rdzeniowy i krew, mogą ulec częściowemu przesunięciu poza obszar czaszki.

Przetoczenie dużej objętości płynu hipotonicznego w gwałtowny sposób obniża osmolalność osocza, co pociąga za sobą przenikanie (zgodnie z gradientem stężeń) wolnej wody do przestrzeni pozanaczyniowej, głównie do przestrzeni wewnątrzkomórkowej wszystkich narządów. Najpoważniejsze konsekwencje tych przesunięć płynowych dotyczą ośrodkowego układu nerwowego. Sztywna przestrzeń wewnątrzczaszkowa zawiera trzy niepoddające się naciskowi kompartymenty. Dwa z nich: płyn mózgowo-rdzeniowy i krew, mogą ulec częściowemu przesunięciu poza obszar czaszki.

Są bardzo ważne poznaj je

1.
Terapia płynowa u dzieci we wszystkich grupach wiekowych powinna zawsze uwzględniać indywidualne potrzeby dziecka wynikające z jego wieku, dojrzałości, choroby podstawowej, a okołooperacyjna dodatkowo strat przed i śródopercyjnych, a także wpływu jaki stres operacyjny wywiera na funkcjonowanie gospodarki hormonalnej.
2.
Przy doborze płynów należy zawsze brać pod uwagę jego kompatybilność ze składem osocza.
3.
W przypadku konieczności przetoczeń dużej objętości płynów infuzyjnych stosowanie płynów takich, jak krystaloidy zbilansowane-zrównoważone pozwala na uniknięcie większości działań niepożądanych związanych z ich masywnym przetoczeniem (z wyjątkiem tzw. fluid overload).
4.
W terapii płynowej u dzieci należy bezwzględnie unikać masywnych przetoczeń roztworów hipotonicznych.
autor

Autor

dr hab. n. med. Marzena Zielińska

Absolwentka Akademii Medycznej we Wrocławiu im. Piastów Śląskich (obecnie Uniwersytet Medyczny), specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii.

Aktywny członek Sekcji Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dziecięcej PTAiIT, aktywny członek ESPA i ESA.

W latach 2012-2016 członek zarządu (ExBo) ESPA. Kierownik Oddziału Klinicznego Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dziecięcej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu.
Osobnym tematem zainteresowań pozostaje intensywna terapia chorych po ciężkich urazach oraz chorzy znajdujący się w niewydolnościach wielonarządowych.

Zainteresowania: współczesna ceramika artystyczna, narciarstwo.

Podaj numer wykonywania zawodu

Tylko po podaniu numeru będziesz mieć dostęp do strony