Aseptyka w płynoterapii – jak zapobiegać zakażeniom?

Aseptyka w płynoterapii – jak zapobiegać zakażeniom?

Postępowanie zgodne z zasadami aseptyki to fundament bezpieczeństwa płynoterapii. Poznaj 8 zasad dotyczących zachowania aseptyki podczas pozajelitowego podawania płynów.

Spis treści

Aseptyka, antyseptyka, dezynfekcja – definicje, różnice

Omawiając temat zapobiegania zakażeniom, trzeba zacząć od rozróżnienia pomiędzy kilkoma, podobnie brzmiącymi terminami. Pierwszy z nich to aseptyka, czyli zespół czynności niedopuszczających do przedostania się żywych drobnoustrojów chorobotwórczych i ich form przetrwalnikowych do określonego środowiska (np. otwartej rany). Antyseptyka to postępowanie, które ma na celu zniszczenie obecnych już na skórze, błonach śluzowych i ranach mikroorganizmów. Czym zatem różni się antyseptyka od dezynfekcji? Preparaty przeznaczone do antyseptyki są bezpieczne dla skóry i tkanek człowieka. Nie dotyczy to preparatów do dezynfekcji, ponieważ służą do odkażania nie skóry, a przedmiotów i powierzchni użytkowych. Ostatecznie dzięki postępowaniu antyseptycznemu i dezynfekującemu uzyskujemy jałowość (sterylność) skóry oraz przedmiotów i pomieszczeń. [1],[2] Na końcu warto zaznaczyć, że terminy aseptyka, antyseptyka i dezynfekcja w potocznym języku bywają używane zamiennie.

Jakie znaczenie ma aseptyka w płynoterapii?

Zakażenia szpitalne, nazywane również zakażeniami związanymi z opieką zdrowotną (HAI, ang. Healthcare Associated Infection), to zakażenia rozwijające się u pacjenta podczas pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu. Infekcje te nie występowały w momencie przyjęcia, ani drobnoustroje nie były w okresie wylęgania się.

Według raportu Naczelnej Izby Kontroli z 2018 roku problem zakażeń szpitalnych dotyczy między 5- 10% hospitalizowanych pacjentów. Przekłada się to na około pół miliona zakażeń rocznie.[1] Zgodnie z danymi podanymi przez Ministerstwo Zdrowia liczba zgonów spowodowanych zakażeniem szpitalnym w 2021 roku wyniosła ponad 5 tysięcy pacjentów.[3] Z tego względu niezwykle istotne jest, aby zachować aseptykę podczas każdego z etapów podawania płynów infuzyjnych pacjentowi.[4]

Aseptyka w płynoterapii – 8 zasad

Na aseptykę podczas płynoterapii pozajelitowej składa się kilka różnych czynności. Konieczność jej zachowania podkreślana jest w wielu wytycznych, między innymi Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych,[5] National Institute for Health and Care Excellence (NICE),[4],[6] Amerykańskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Infuzyjnych (INS, ang. Infusion Nurses Society).[7]

1.    Odpowiednia higiena personelu

Personel medyczny bezpośrednio przed i po każdym kontakcie z pacjentem, powinien umyć ręce wodą z mydłem lub odkazić je za pomocą środka antyseptycznego na bazie alkoholowych roztworów chlorheksydyny, etanolu (minimalne stężenie 60%) lub alkoholu izopropylowego (minimalne stężenie 70%). Czas mycia lub odkażania powinien wynosić minimum 20 sekund.[7] Kolejnym krokiem jest założenie nowej, niestosowanej wcześniej u innego pacjenta paryniejałowych rękawiczek. W przypadku takiej procedury, jak założenie centralnego dostępu naczyniowego, konieczne jest użycie jałowych rękawiczek do wykonania wkłucia.[5]

Higienę rąk należy przeprowadzić także przed i po ściągnięciu rękawiczek.

2.    Aseptyczne zakładanie dostępu naczyniowego

Przed przystąpieniem do założenia dostępu naczyniowego, skórę w miejscu wkłucia odkaża się środkiem antyseptycznym i koniecznie pozostawia do odparowania (około kilku sekund, dokładne zalecenia podaje producent).[4] Po wykonaniu tej czynności niedopuszczalne jest dotykanie miejsca wkłucia, aby ocenić palcami dostępność do żyły, nawet w rękawiczkach. Skóra może ulec wtedy ponownemu zanieczyszczeniu. Używany do płynoterapii sprzęt powinien być jałowy, jednorazowego użytku. Powinno wyciągać się go z opakowań zewnętrznych bezpośrednio przed rozpoczęciem procedury, aby skrócić czas kontaktu z otoczeniem. Ponadto podczas wykonywania wszystkich czynności związanych z wkłuciem należy minimalizować dotykanie jałowych lub zdezynfekowanych części, stosując aseptyczną technikę bezdotykową (ANTT, ang. aseptic non touch technique).[7],[8]

3. Ocena miejsca wkłucia

Bieżąca ocena miejsca wkłucia u pacjenta to obowiązek personelu medycznego. Powinno się ją wykonywać co najmniej raz dziennie, a najlepiej raz na każdą zmianę szpitalną. Dzięki temu można wykryć takie nieprawidłowości jak:

  • infekcję w miejscu wkłucia (zaczerwienienie, obrzęk, ból w tej okolicy),
  • wynaczynienie produktu leczniczego (objawy podobne do infekcji),
  • poluzowanie się lub zabrudzenie opatrunku miejsca wkłucia.[5],[7]

4.    Wymiana dostępu naczyniowego i opatrunku wkłucia

Od kilku lat częstość wymiany wkłucia pozostaje kwestią sporną. W wytycznych NICE znajduje się zapis, że wkłucia, przez które nie przetacza się krwi lub jej składników ani żywienia pozajelitowego, powinno wymieniać się nie częściej niż co 72 h.[4] W wytycznych Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych autorzy dokonują szczegółowej analizy dostępnych dowodów naukowych. Wskazują przy tym, że na ten moment nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy wymiana co 72–96 godziny obwodowego dostępu naczyniowego zapobiega zakażeniom.[5]

Opatrunki również powinny podlegać regularnej ocenie, łącznie z założonym cewnikiem naczyniowym. Wymienia się je w przypadku zabrudzenia, oderwania się, przemoczenia, a także przy zmianie wkłucia na nowe.[5,7]

5.    Utrzymanie aseptyki podczas podawania płynów

Zachowanie aseptyki jest niezbędne nie tylko podczas zakładania dostępu naczyniowego, ale również podczas dalszego podawania płynów infuzyjnych. Przed każdym kolejnym wkłuciem do worka infuzyjnego lub portu naczyniowego, powinno się zdezynfekować nasadki cewnika, port i wszelkie łączniki bezigłowe.[5] Podczas płynoterapii kierować się zasadą „1 pacjent = 1 płyn = 1 strzykawka i igła”. Już otwartego worka infuzyjnego nie można stosować u innych pacjentów. Podobnie strzykawka użyta do dostrzyknięcia płynu do worka jednego pacjenta, nie powinna być stosowana u innej osoby.[9]

6.    Zakończenie płynoterapii

Dostęp naczyniowy powinno usunąć się w momencie wystąpienia braku wskazań do kontynuowania płynoterapii. Takie postępowanie to jedna z głównych metod minimalizowania odcewnikowych zakażeń szpitalnych.[5] Konieczność płynoterapii ocenia się raz dziennie, sprawdzając, czy pacjent potrzebuje obecnie płynów i czy będzie ich potrzebował przez najbliższe 24 godziny. Po zakończeniu płynoterapii pozajelitowej miejsce wkłucia wymaga obserwacji przez następne dwie doby pod kątem możliwych powikłań. Takiej obserwacji dokonuje personel medyczny lub w przypadku wypisu pacjenta do domu – sam pacjent.[10]

7.    Przestrzeganie postępowania z odpadami medycznymi

Każdy sprzęt po kontakcie z materiałem biologicznym pacjenta podlega utylizacji w pojemniku na odpady biologiczne. Taki pojemnik powinien znajdować się w bezpośrednim otoczeniu miejsca, w którym przeprowadza się procedurę. Co ważne, nigdy nie można stosować sprzętu jednorazowego użytku ponownie – zarówno u tego samego pacjenta, jak i u innego. Narzędzia wielorazowego użytku muszą być po każdym użyciu czyszczone i odkażane odpowiednimi płynami dezynfekującymi.[6]

8.    Procedury i szkolenia pracowników

Wiedza dotycząca postępowania w danych sytuacjach ułatwia codzienną pracę personelu, zwiększa bezpieczeństwo i ujednolica poziom wiedzy wszystkich pracowników. W wielu szpitalach istnieją odpowiednie procedury dotyczące między innymi higieny rąk czy zakładania dostępu naczyniowego, a także prowadzi się szkolenia z tego zakresu. [4]

8.    Wykaz źródeł

[1] Naczelna Izba Kontroli: Zakażenia w podmiotach leczniczych, 2018

[2] World Health Organization: Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej – podsumowanie, 2009

[3] https://analizy.mz.gov.pl/app/mpz_2020_zakazenia [dostęp: 24.05.2023]

[4] NICE, Quality standard [QS61]: Infection prevention and control, published: 17 April 2014

[5] Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych: Zapobiegania zakażeniom związanym z cewnikami donaczyniowymi”, Katowice, 2018 r.

[6] Loveday HP, Wilson JA, Pratt RJ, et al. epic3: national evidence-based guidelines for preventing healthcare-associated infections in NHS hospitals in England. J Hosp Infect. 2014;86 Suppl 1:S1-S70

[7] Gorski LA, Hadaway L, Hagle ME, et al. Infusion Therapy Standards of Practice, 8th Edition. J Infus Nurs. 2021;44(1S Suppl 1):S1-S224

[8] Rowley S, Clare S, Macqueen S, Molyneux R. ANTT v2: an updated practice framework for aseptic technique. Br J Nurs. 2010;19(Suppl 1): S5-S11

[9] Dolan SA, Arias KM, Felizardo G, et al. APIC position paper: Safe injection, infusion, and medication vial practices in health care. Am J Infect Control. 2016;44(7):750-7573

[10] Hallam C, Denton A, Weston V, et al. UK Vessel Health and Preservation (VHP) Framework: a commentary on the updated VHP 2020. J Infect Prev. 2021;22(4):147-155

Ostatnie wpisy

Najnowszy wpis