Niezgodności i interakcje leków z płynami – co należy wiedzieć?

Roztwory do infuzji stosuje się zarówno do wyrównywania zaburzeń wodno-elektrolitowych, jak i do rozpuszczania, i rozcieńczania innych leków. Jakie są możliwe niezgodności lub interakcje lek-płyn? Jak ocenić ryzyko ich wystąpienia?

Spis treści

• Niezgodności i interakcje leków z płynami – co należy wiedzieć?
• Niezgodność a interakcja – definicja
• Dlaczego tak ważne jest zapobieganie niezgodnościom i interakcjom?
• Jak ocenić ryzyko niezgodności lub interakcji leku z płynami?
• Czy niezgodność można zauważyć?
• Czy interakcję można zauważyć?
• 0,9% NaCl – jedyny rozpuszczalnik leków?
• Leki zażywane przez pacjenta a płyny
• Podsumowanie – płyny a leki

Niezgodność a interakcja – definicja

Niezgodność to sytuacja, w której między składnikami leku lub między lekiem a jego nośnikiem lub opakowaniem dochodzi do niezamierzonych oddziaływań. Niezgodności dzieli się na:

• fizyczne – w ich wyniku następuje zmiana właściwości fizycznych preparatu (np. zmiana barwy),
• chemiczne – prowadzą do zmiany składu chemicznego lub utraty aktywności terapeutycznej.[1]

Z kolei interakcja to zmiana działania leku w organizmie pod wpływem określonych czynników. Mogą być to leki (interakcja leków z lekami)[2], jedzenie, picie i suplementy diety (interakcja leków z pożywieniem)[3] czy określone choroby (interakcja leków z chorobami).[4] Podane przykłady nie zamykają listy możliwych przyczyn interakcji, ponieważ mogą być powodowane także przez dym tytoniowy[5] lub alkohol.[6]

Dlaczego tak ważne jest zapobieganie niezgodnościom i interakcjom?

Roztwory do infuzji zarejestrowane są w Polsce jako produkty lecznicze.[7],[8] Powinno się je zatem traktować tak jak inne leki, które posiadają określone wskazania, przeciwwskazania, efekty terapeutyczne i toksyczność.

Podczas ich podawania kluczowe znaczenie ma zrozumienie, że różne leki i roztwory mogą wchodzić w interakcje z płynami lub być z nimi niezgodne. Taka sytuacja może znacząco wpływać na skuteczność i bezpieczeństwo prowadzonej terapii. Z tego względu personel medyczny powinien być wyczulony na możliwość ich zajścia. Pozwoli to na zmniejszenie liczby zdarzeń niepożądanych i uszczerbków na zdrowiu u pacjentów przebywających w szpitalu.[1],[2],[9]

Jak ocenić ryzyko niezgodności lub interakcji leku z płynami?

Ocena ryzyka niezgodności lub interakcji płynu infuzyjnego z danym lekiem bywa trudna. Roztwory infuzyjne to złożone, wieloskładnikowe preparaty, które wpływają na równowagę wodno-elektrolitową, parametry hemodynamiczne, równowagę kwasowo-zasadową i wszystkie układy narządów.[9] Stosuje się je jednak powszechnie zarówno do wyrównywania zaburzeń wodno-elektrolitowych, jak i rozcieńczania i rozpuszczania leków. Z tego względu personel medyczny powinien wcześniej przeanalizować zgodność leku z płynem infuzyjnym. W tym celu warto skorzystać z:

• Charakterystyki Produktu Leczniczego (ChPL) dla płynu infuzyjnego oraz leku,
• informacji udostępnionych przez producenta,
• publikacji naukowych,
• porady farmaceuty.

Czy niezgodność można zauważyć?

Z dużą ostrożnością należy dodawać leki bezpośrednio do roztworu do infuzji. Po wykonaniu takiej czynności może dojść do zaburzenia:

• składu, działania lub trwałości roztworu do infuzji,
• działania leku lub pojawienie się jego efektu toksycznego lub działań niepożądanych.

Czasami już dzięki ocenie wizualnej można stwierdzić, czy zaszły niekorzystne zmiany. W tym celu należy zwrócić uwagę, czy nie widać:

• pojedynczych cząstek stałych,
• różnicy w przejrzystości płynu,
• zmiany zabarwienia roztworu,
• pęcherzyków gazu.

Brak zauważenia powyższych zmian nie oznacza jednak, że interakcja z lekami nie zaszła. Niektóre reakcje fizyczne i chemiczne są bowiem niewidoczne gołym okiem.[10] Dlatego też bezpośrednie mieszanie leków z płynami infuzyjnymi powinno następować jedynie w przypadku dopuszczenia przez producenta takiej możliwości lub po dokładnej analizie przez lekarza i farmaceutę możliwych niezgodności.

Czy interakcję można zauważyć?

Podczas jednoczesnego przetaczania pacjentowi roztworu do infuzji i leku, może dojść do interakcji lek-lek. Jej wystąpienie wiąże z:

• osłabieniem efektu terapeutycznego,
• nasileniem efektu terapeutycznego,
• pojawieniem się zupełnie nowego działania, którego żaden z leków nie posiada samodzielnie.

W przypadku interakcji najbardziej obawiamy się negatywnego wpływu na prowadzone leczenie. Może to prowadzić do zniwelowania działania terapeutycznego, pojawienia się lub nasilenia działań niepożądanych czy wzrostu toksyczności leku.[2],[3]

Zajście interakcji nie zawsze wiąże się z pojawieniem ostrych objawów. Może ona stopniowo nasilać się w czasie i pogarszać wyniki prowadzonej terapii. Na utrudnienie w wykrywaniu interakcji składa się również to, że symptomy mogące świadczyć o interakcji lekowej bywają interpretowane jako brak reakcji pacjenta na terapię lub objawy innej dolegliwości. Podczas ustalania interakcji powinno się skorzystać z takich narzędzi, jak:

• wywiad z pacjentem,
• śledzenie parametrów klinicznych,
• analizę prowadzonej terapii przez lekarza i farmaceutę.[2]

0,9% NaCl – jedyny rozpuszczalnik leków?

W Charakterystyce Produktu Leczniczego producenci leków podają dane o potencjalnych niezgodnościach farmaceutycznych (punkt 6.2) oraz zalecanym przygotowaniu leku (punkt 6.6). Znajdują się tam informacje o tym, jakie roztwory są kompatybilne lub nie z danymi lekami. To połączenia, dla których producent przeprowadził odpowiednie badania, sprawdzające ich zgodność. Stąd fakt, że danego roztworu nie ma ujętego w ChPL nie oznacza automatycznie, że lek jest niekompatybilny z danym roztworem do infuzji. Przykładowy wybór leków i zgodności z danymi rozpuszczalnikami zawarto w tabeli poniżej.

Tabela 1 Przykładowe leki i ich zgodność z wybranymi roztworami do infuzji

Jak można zauważyć, pomimo swojej popularności 0,9% roztwór chlorku sodu to nie jedyny możliwy rozpuszczalnik dla leków. To cenna informacja. Znajomość alternatywnych rozpuszczalników do NaCl pozwala na ich wykorzystanie u pacjentów narażonych na przeciążenie sodem (np. chorujących na przewlekłą niewydolność nerek).[7]

Leki zażywane przez pacjenta a płyny

W ChPL roztworów do infuzji znajdują się informacje dotyczące możliwych interakcji płynów infuzyjnych z konkretnymi preparatami lub grupami leków. Wskazuje się je przy opisie środków ostrożności (punkt 4.4) oraz możliwych interakcji (punkt 4.4). Nie są to bezwzględne przeciwwskazania do łączenia tych leków z podawanymi płynami, lekarz musi jednak uwzględnić powikłania mogące się pojawić podczas ich stosowania.

Tabela 2 Przykładowe roztwory infuzyjne i ich niezgodność z lekami

Z analizy tabeli można zauważyć, że większość wymienionych leków wchodzi z interakcje z roztworami do infuzji, gdy wpływa na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu lub ich działanie zależy od obecności określonych jonów. W wykrywaniu potencjalnych lub rzeczywistych interakcji lekowych pomóc może farmaceuta.

Podsumowanie – płyny a leki

Roztwory do infuzji to produkty lecznicze, dlatego też istnieje ryzyko wystąpienia dla nich niezgodności lub interakcji lekowej. Dotyczą one rozpuszczania czy rozcieńczania innych leków w danym płynie lub jednoczesnego podawania roztworu do infuzji i leków. Przy ocenie ryzyka niezgodności lub interakcji w pierwszym kroku warto sięgnąć do informacji zawartych w ChPL, a także skorzystać z pomocy farmaceuty.

Wykaz źródeł

[1] Jachowicz R: Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. PZWL. 2021

[2] Zheng WY et al.: Drug-drug interactions and their harmful effects in hospitalised patients: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Pharmacol. 2018;74(1):15-27

[3] Choi JH, Ko CM: Food and Drug Interactions. J Lifestyle Med. 2017;7(1):1-9

[4] Cai, H, Chen, X: The impact of disease-drug interactions on drug development and clinical practice. Br J Clin Pharmacol. 2021; 87: 712– 714.

[5] Zevin S, Benowitz NL: Drug interactions with tobacco smoking. An update. Clin Pharmacokinet. 1999; 36(6):425-438

[6] Cascorbi I: Drug interactions–principles, examples and clinical consequences. Deutsches Arzteblatt international, 2012, 109(33-34), 546–556

[7] ChPL: Natrium chloratum 0,9% Fresenius, 9 mg/ml, roztwór do infuzji, nr pozwolenia: 02510

[8] ChPL: Optilyte, roztwór do infuzji, nr pozwolenia: 21958

[9] Ding JB, Varkey TC: Intravenous fluid therapy: a multi-national, cross-sectional survey of common medical student resources. BMC Med Educ; 2022, 22, 454

[10] D’Huart E, Vigneron J, Demoré B: Physical Compatibility of Intravenous Drugs Commonly Used in Intensive Care Units: An Observational Study and Physical Compatibility Laboratory Tests on Anti-Infective Drugs. Pharmaceutical Technology in Hospital Pharmacy, 2019, 4(1), 29-40

[11] ChPL: Biofuroksym, 250 mg, 500 mg, 750 mg, proszek do sporządzania roztworu lub zawiesiny do wstrzykiwań, nr pozwolenia: 08069

[12] ChPL: Zoledronic Acid Noridem; 4 mg/5 mL, koncentrat do sporządzania roztworu do infuzji, nr pozwolenia: 21498

[13] ChPL: Midazolam Accord, 1 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań lub infuzji, nr pozwolenia: 15693

[14] ChPL: Paracetamol Kabi, 10 mg/ml, roztwór do infuzji, nr pozwolenia: 18152

[15] ChPL: Piperacillin/Tazobactam Kabi 2 g + 0,25 g, proszek do sporządzania roztworu do infuzji, nr pozwolenia: 08069

[16] ChPL: Glucosum 5% Fresenius, 50 mg/ml, roztwór do infuzji, nr pozwolenia: 03400

[17] ChPL: Płyn Ringera Fresenius, (8,6 mg + 0,3 mg + 0,33 mg)/ml, roztwór do infuzji, nr pozwolenia: 21992

[18] ChPL: Płyn Ringera z Mleczanami Fresenius, roztwór do infuzji, produkt złożony, nr pozwolenia: 21991