Zmiany w gospodarce wodno-elektrolitowej zachodzące z wiekiem

Z wiekiem w ciele człowieka zachodzi wiele zmian. Dotyczy to także zawartości wody w organizmie czy też funkcjonowania nerek. Prowadząc płynoterapię, warto pamiętać o różnicach w gospodarce wodno-elektrolitowej między dziećmi, dorosłymi a seniorami.

Spis treści

• Zmiany w gospodarce wodno-elektrolitowej zachodzące z wiekem
• Gospodarka wodno-elektrolitowa w ciele człowieka
• Regulacja bilansu wodno-elektrolitowego
• Objętość wody w ciele człowieka
• Jak wygląda gospodarka wodno-elektrolitowa u noworodków?
• Różnice w gospodarce wodno-elektrolitowej u noworodków
• Utrata wody u noworodków
• Zmiany w gospodarce wodno-elektrolitowej u seniorów
• Zmiany w funkcjonowaniu nerek
• Wpływ wieku pacjenta na płynoterapię

Gospodarka wodno-elektrolitowa w ciele człowieka

Niezwykle ważne jest utrzymanie homeostazy w ciele człowieka. Jednym z jej elementów jest  równowaga w obrębie gospodarki wodno-elektrolitowej. Bilans wody u zdrowego człowieka, pijącego zalecaną jej ilość i nienarażonego na ekstremalne warunki termiczne, jest idealnie zrównoważony. Woda metaboliczna oraz ta przyjmowana wraz z pokarmami i płynami odpowiada ilości wody wydalonej poprzez:

• nerki,
• przewód pokarmowy,
• skórę,
• układ oddechowy.[1]

Regulacja bilansu wodno-elektrolitowego

Zachowanie prawidłowego bilansu wodno-elektrolitowego umożliwia między innymi aktywny i bierny transport jonów w komórce[1] oraz sprawne działanie: podwzgórza i nerek.[2] Każda zmiana toniczności osocza, powstająca wskutek odwodnienia bądź przewodnienia jest rejestrowana w zdrowym organizmie przez osmoreceptory, które wysyłają sygnał do podwzgórza. W efekcie następuje zahamowanie bądź pobudzenie uwalniania wazopresyny (ADH), która reguluje działanie m.in. nerek.[2]

Objętość wody w ciele człowieka

Przeciętna zawartość wody całkowitej (TBW) w organizmie człowieka wynosi 60%. W przeliczeniu na beztłuszczową masę ciała zawartość wody wykazuje niewielkie wahania osobnicze. U dorosłych mężczyzn wynosi ona 73,2% masy ciała, natomiast u dorosłych kobiet 58,5% masy ciała. Warto przypomnieć także to jak wygląda rozkład wody w przestrzeniach płynowych u dorosłego człowieka.[1]

Tabela 1 Rozmieszczenie płynów w poszczególnych przestrzeniach u dorosłego człowieka.[1]

Jak wygląda gospodarka wodno-elektrolitowa u noworodków?

To, jak będzie wyglądał bilans wodno-elektrolitowy u noworodka, zależy od wielu czynników, np.:

• wieku ciążowego,
• wieku poporodowego,
• prenatalnej ekspozycji na steroidy,
• całkowitej powierzchni ciała,
• temperatury otoczenia,
• wilgotności środowiska.[3]

Różnice w gospodarce wodno-elektrolitowej u noworodków

Podstawowa różnica między noworodkami a dorosłymi to procentowa zawartość wody w organizmie. U noworodków urodzonych w terminie wynosi ona 75% masy ciała, a u wcześniaków nawet 80-90% masy ciała.[1],[3],[4] Mają one także większą zawartość wody w przestrzeni zewnątrzkomórkowej (ECF) niż dorośli (noworodki o 5 punktów procentowych więcej, a wcześniaki nawet o 30). W pierwszym tygodniu życia następuje fizjologiczny ubytek wody pozakomórkowej, co skutkuje utratą masy ciała. Prawidłowa utrata masy ciała w tym okresie to spadek o około 10-15% u noworodków urodzonych w terminie i o około 4-7% u wcześniaków.[3],[4],[5],[6]. Ważne, by zaznaczyć tutaj także to, że płyn zewnątrzkomórkowy zawiera duże ilości sodu, więc bilans tego pierwiastka początkowo pozostaje ujemny.[5]

Utrata wody u noworodków

Powierzchnia ciała noworodków w stosunku do ich wagi jest większa niż u dorosłych. Skutkuje to znaczną utratą wody poprzez skórę,  około 20 ml/kg masy ciała dziennie.[4],[7] Największe straty wody, tj. nawet 200 ml/kg dziennie, tą drogą mogą pojawić się u wcześniaków, gdyż mają one niedojrzały naskórek.[4],[5],[6],[7] Nieco mniej wody noworodki tracą poprzez układ oddechowy oraz nerki. Warto przypomnieć, że noworodki mają ograniczoną zdolność koncentracji moczu spowodowaną niecałkowitym rozwojem nerek.[4],[5],[6],[7]

Zmiany w gospodarce wodno-elektrolitowej u seniorów

Odwrotnie ma się sytuacja u osób starszych. Stopniowy spadek stosunku całkowitej wody w organizmie do masy ciała rozpoczyna się już od 40 roku życia. W wieku 60 lat zawartość całkowitej wody w organizmie mężczyzn wynosi 52%, a kobiet 46%.[7] Utrata płynów u seniorów następuje głównie przez nerki, jednak ich funkcjonowanie nie jest już tak wydajne jak w przypadku młodych dorosłych.[8]

Zmiany w funkcjonowaniu nerek

Starzenie się nerek utrudnia utrzymanie prawidłowego bilansu wodno-elektrolitowego i sprzyja odwodnieniu seniorów. Zmiany zachodzące w nerkach wraz z wiekiem to np.:

• stwardnienie kłębuszków nerkowych – upośledza to m.in. zdolność resorpcji i wydalania sodu,
• zmiana czynności kanalików nerkowych – zmniejsza to zdolność nerek do zagęszczania moczu,
• zmniejszenie przepływu krwi przez nerki – obumieranie nefronów w wyniku niedokrwienia.[2],[8],[9],[10]

Wpływ wieku pacjenta na płynoterapię

Decydując się na rozpoczęcie płynoterapii u danego pacjenta, nie można zapomnieć o zachodzących fizjologicznie zmianach w jego organizmie wraz z wiekiem. U starszych osób zmiany histologiczne i czynnościowe nerek odgrywają dużą rolę w rozwoju zaburzeń elektrolitowych. Ich nasilenie będzie zależało od wielu czynników np. chorób pacjenta czy przyjmowanych leków.[2] Trzeba także podkreślić, że osoby starsze mogą odmiennie reagować na schematy płynoterapii zalecane młodszym osobom. Świadomość możliwych zaburzeń u pacjenta może zapobiec przepisywaniu niepotrzebnych płynów oraz zmniejszyć ryzyko powikłań czy śmiertelności.[2]

Również u młodszych pacjentów należy szczególnie zwrócić uwagę na odmienną gospodarkę wodno-elektrolitową. Procent zawartości wody całkowitej w organizmie podobny jak u dorosłych noworodki osiągają dopiero około 2 roku życia.[7] Do tego czasu funkcjonowanie ich organizmu wygląda nieco inaczej, co będzie skutkowało odmiennymi procedurami.[5]

Wykaz źródeł

[1] Konturek S: Fizjologia człowieka. Wydanie II. Elsevier 2013

[2] Schlanger LE, Bailey JL, Sands JM: Electrolytes in the aging. Adv Chronic Kidney Dis. 2010

[3] Lindower JB: Water balance in the fetus and neonate. Elsevier 2017

[4] Ringer S: Fluid and electrolyte therapy in newborns. UpToDate 2022 [dostęp 30.08.2023]

[5] Modi N: Management of fluid balance in the very immature neonate. Archives of Disease in Childhood – Fetal and Neonatal Edition 2004;89:F108-F111.

[6] Oh W: Fluid and Electrolyte Management of Very Low Birth Weight Infants, Pediatrics & Neonatology. 2012. Volume 53, Issue 6, Pages 329-333

[7] Kear TM: Fluid and Electrolyte Management Acreoss the Age Continuum. Nephrology Nursing Journal. 2017. 44(6), 491-496.

[8] El-Sharkawy AM et al.:The pathophysiology of fluid and electrolyte balance in the older adult surgical patient. Clinical Nutrition. 2014. Volume 33, Issue 1,Pages 6-13,

[9] Luckey AE, Parsa CJ: Fluid and Electrolytes in the Aged. Arch Surg. 2003, 138(10): 1055-1060

[10] Cowen LE, Hodak SP, Verbalis JG: Age-associated abnormalities of water homeostasis. Endocrinol Metab Clin North Am. 2013. 42(2):349-70.